VINPA

Sự kiện Hiệp ước chính thức sáp nhập Cộng hòa Crimea vào Liên bang Nga hồi tháng 3 vừa qua đã gây ra căng thẳng giữa Nga với Ukraine, Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) ảnh hưởng lớn đến tình hình an ninh năng lượng ở các nước này.

Kỳ I: Tác động với Ukraine và EU

Crimea chiếm không đến 4% GDP của Ukraine, tuy nhiên việc phát triển khai thác dầu khí tại Biển Ðen đóng vai trò vô cùng quan trọng, do đó Ukraine chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng sau khi Crimea sáp nhập vào Nga. Trữ lượng khí đốt tự nhiên ở các khu vực nước sâu tại Biển Ðen được ước tính vào khoảng từ 4 nghìn tỉ đến 13 nghìn tỉ m3, theo số liệu chính thức của Ukraine. Với vốn đầu tư khoảng 8 đến 9 tỉ USD, sản lượng thu được có thể đạt 9.7 tỉ m3 mỗi năm vào 2030.

Ukraine hiện tiêu thụ khoảng 55 bcm (m3 khí đốt) mỗi năm, trong đó khoảng 50% được nhập khẩu từ Nga. Kiev có thể cắt giảm sự phụ thuộc khí đốt vào Nga bằng cách phát triển trữ lượng khí truyền thống chưa được sử dụng trên đất liền (Ukrine có khoảng 1.2-3.5 nghìn tỉ m3 dự trữ khí truyền thống); tuy nhiên việc phải sử dụng đến nguồn năng lượng dự trữ này sẽ gây ảnh hưởng nặng nề đến an ninh năng lượng của Ukraine.

Cận cảnh đường ống dẫn khí đốt từ Nga sang châu Âu qua Ukraine

Tổng thống Nga Putin không ngừng cảnh báo Ukraine về việc Nga sẽ ngừng cung cấp khí đốt cho Ukraine. Ðầu tháng 4-2014, Tập đoàn Gazprom đã tăng giá thành khí đốt bán cho Ukraine gần như gấp đôi, buộc các cấp lãnh đạo của Ukraine phải tiến hành các cuộc đàm phán khẩn cấp về trợ cấp khí đốt với các quốc gia láng giềng châu Âu. Bộ Phát triển kinh tế của Nga đầu tháng 4 thông báo, khoản nợ trực tiếp của Ukraine đối với Tập đoàn khí đốt Gazprom của Nga đã vượt quá 2,2 tỉ USD và khoản nợ này vẫn đang tiếp tục tăng. Ngày 20-4, Tổng thống Nga Vladimir Putin một lần nữa cảnh báo Kiev rằng Moscow sẽ không “chờ đợi mãi mãi” cho việc Ukraine giải quyết các khoản nợ khí đốt của nước này. Ðây là một trong những biện pháp gây sức ép của Nga với Ukranie nhằm mục đích kìm chế các phản ứng mạnh mẽ của Ukraine với Nga sau sự kiện sáp nhập Crimea.

Sau sự kiện Crimea, Chính phủ Mỹ và liên minh EU liên tục đưa ra danh sách các tổ chức, cá nhân bị trừng phạt trong giới quan chức Nga, các ngân hàng và các tập đoàn lớn như Tổng thống Putin, các thành viên thân cận Putin, các bộ trưởng, Russian bank, Chủ tịch Rosneft… tuy nhiên vẫn chưa có hành động cụ thể. Trái ngược với chính phủ, một số công ty hàng đầu của châu Âu cho biết với chính phủ của họ rằng các lệnh trừng phạt áp đặt lên Nga sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới hoạt động kinh doanh của các công ty này. Các nước châu Âu hiện vẫn chưa thống nhất về vấn đề trừng phạt kinh tế đối với Nga do quyết định quan trọng này phải có được sự đồng thuận của tất cả 28 nước thành viên EU.

Các công ty hàng đầu của EU như Tập đoàn BP của Anh, BASF của Ðức và ENI của Italia… đều lo ngại với kế hoạch áp thêm lệnh trừng phạt với Nga. Bởi vì, Tập đoàn Năng lượng Italia ENI cho biết, châu Âu đang nhập khẩu 30% khí đốt từ Nga và việc áp đặt lệnh trừng phạt năng lượng với Nga sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng cho tập đoàn này.

Bên cạnh đó, Tập đoàn BP của Anh cũng lo ngại về động thái này do tập đoàn đang nắm 20% cổ phần trong Công ty năng lượng Rosneft tại Nga, tuy nhiên BP vẫn khẳng định sẽ tiếp tục hợp tác và không có ý định bán cổ phần của mình tại Rosneft. Hiện vẫn chưa rõ liệu BP có thể tiếp tục hoạt động tại thị trường Mỹ hay thậm chí toàn cầu của mình thông suốt hay không nếu nó tiếp tục là cổ đông Rosneft, nhưng trên thực tế, với tình hình kinh tế chính trị như hiện này, BP khó có thể bán cổ phần trị giá 12,5 tỉ USD.

Hiện nay, Bulgaria, Phần Lan và Slovakia gần như 100% phụ thuộc vào khí đốt của Nga. Pháp, Italia và Ðức phải nhập khẩu 20-40% khí đốt từ Nga. Tính trung bình cả EU phụ thuộc tới 30% khí đốt của Nga và 60% khí đốt nhập khẩu từ Nga đi qua đường ống ở Ukraine.

Như chúng ta đã biết, vào năm 2006 và 2010, do căng thẳng giữa Nga và Ukraine xung quanh vấn đề giá khí đốt, Tập đoàn năng lượng quốc doanh của Nga Gazprom đã cắt giảm xuất khẩu khí đốt cho Ukraine và nguồn khí đốt sang châu Âu thông qua Ukriane cũng bị gián đoạn. Ðiều này đã khiến kinh tế khu vực này bị ảnh hưởng không nhỏ.

Theo Viện Nghiên cứu Oxford Economics, nếu Nga ngừng cung cấp khí đốt và phương Tây áp dụng các biện pháp trả đũa về tài chính, giá khí đốt sẽ tăng khoảng 15% và giá dầu mỏ tăng 10% trên thị trường châu Âu, GDP của các nước trong Khu vực sử dụng đồng euro giảm 1,5% và tăng trưởng kinh tế của một số nước Ðông Âu sẽ giảm tới 3%. Sự phục hồi kinh tế của Eurozone còn đang rất mong manh và Eurozone khó có sức chịu đựng khi giá dầu trên thế giới đột nhiên tăng vọt lên hơn 147USD/thùng như thời điểm năm 2008.

Do vậy, chính phủ các quốc gia EU cũng như các tập đoàn năng lượng lớn tại đây đều hết sức thận trọng trong việc áp lệnh trừng phạt đối với Nga cũng như bất kỳ động thái nào có thể gây ảnh trở ngại cho nền kinh tế. Thời báo kinh tế Financial Times dẫn lời một quan chức cấp cao châu Âu cho biết: “Chúng ta không dồi dào về nguồn khí đốt như Mỹ, do vậy trước khi đưa ra quyết định cắt giảm đầu tư hay thương mại, chúng ta phải cân nhắc kỹ lưỡng hơn bao giờ hết”.

Hành động của các nước EU

Tuy nhiên, một số nước EU cũng đã thực hiện một số hoạt động đáp trả lại Nga. Ngày 28-4, Slovakia ký kết một thỏa thuận cung cấp khí đốt tự nhiên cho Ukraine, mặc dù chỉ với một lượng có hạn và ít hơn so với lượng khí đốt mà Kiev hy vọng có thể nhận được để giảm bớt khó khăn nếu Nga cắt nguồn cung mặt hàng này. Theo thỏa thuận này, Slovakia sẽ điều chỉnh kỹ thuật một hệ thống đường ống cũ không dùng tới ở thành phố Vojany để vận chuyển khoảng 8 tỉ m3 khí đốt cho Ukraine bắt đầu từ mùa Thu tới. Thỏa thuận này cho phép Ukraine tiếp cận nguồn cung cấp khí đốt của châu Âu từ Slovakia, trong bối cảnh Ukraine đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào nguồn khí đốt từ Nga, nhất là khi Nga đã tăng gần gấp đôi giá khí đốt bán cho Kiev và đe dọa dừng cung cấp năng lượng cho nước này.

Có thể nói thỏa thuận trên là bước đi quan trọng nhằm tăng cường mối quan hệ giữa thị trường năng lượng Liên minh châu Âu và thị trường năng lượng của Ukraine, cũng như hành động đáp trả của chính phủ các nước liên minh EU với Nga.

Bên cạnh đó, Ba Lan ngay lập tức đã cải thiện hệ thống an ninh năng lượng của mình vào ngày 1-4, khi Ðức chính thức đưa vào hoạt động một trạm bơm cho phép đả ngược dòng vận chuyển khí gas. Kết quả của thỏa thuận ký kết giữa hai quốc gia Ðức - Ba Lan hồi năm 2012 này, trạm bơm trên được đặt tại miền Ðông nước Ðức và có thể cho phép Ba Lan đáp ứng nhu cầu năng lượng trong nước thậm chí ngay cả khi diễn ra sự kiện nguồn cung gián đoạn từ Nga.

Ðường ống vận chuyển Yamal - châu Âu liên kết cơ sở khai thác khí gas ở Siberia đến Tây Âu. Nó chạy từ đông sang tây và ngang qua Ba Lan trên con đường đến thẳng nước Ðức. Cho đến nay, dòng vận chuyển này chỉ có một tuyến đường duy nhất. Việc mở cửa trạm bơm tại Mallnow, Ðức hiện tại chấp nhận để cho sản lượng khí đốt tự nhiên được tải vào một hướng khác, có khả năng cung cấp cho Ba Lan tăng lên đến 5,5 tỉ m3 một năm.

Trong khi trạm bơm đã đi vào hoạt động, EU sẽ tìm kiếm các biện pháp thay thế nhằm cắt đứt lĩnh vực khí đốt Nga ra khỏi danh sách đầu tư của mình. EU mong muốn Ủy ban châu Âu công bố lộ trình chi tiết vào tháng 6-2014 bằng cách nào để EU bớt phụ thuộc vào nguồn năng lượng Nga.

Sơ đồ các đường ống dẫn khí đốt trên lãnh thổ Ukraine

Các quốc gia thành viên hiện vẫn còn nhiều tranh cãi xung quanh các phương hướng để theo đuổi mục tiêu trên, như là nhập khẩu nhiều LNG hơn, phát triển khí gas đá phiến trong khu vực, năng lượng tái sinh và sử dụng năng lượng hiệu quả hơn, nhưng hầu hết đều nhất trí rằng cần phải nỗ lực để ngày càng ít phụ thuộc vào Moscow.

Ðiều này, trong ngắn hạn, có không mang lại ý nghĩa gì nhiều, thế nhưng nó thể hiện nỗ lực của EU trong việc làm suy giảm sự ảnh hưởng của Nga tại châu Âu về lâu dài.

Phản ứng của Mỹ

Mỹ đã có những phản ứng gay gắt với Nga để bày tỏ sự phản đối về việc Crimea sáp nhập vào Nga, Mỹ cho rằng đây là một hành động không thể chấp nhận được và cho rằng Nga đang can thiệp trái phép vào Ukraine.

Ngày 28-4, Mỹ tiếp tục áp đặt lệnh trừng phạt đối với 7 quan chức và 17 công ty của Nga, trong đó có Chủ tịch Công ty Rosneft Igor Sechin. Giá cổ phiếu của Rosneft đã giảm gần 2% sau khi lệnh trừng phạt được tuyên bố. Theo các nhà lập pháp Mỹ Tổng thống Obama nên áp dụng những lệnh trừng phạt nhằm vào ngành công nghiệp năng lượng và các ngân hàng lớn của Nga để gây sức ép lên Tổng thống Nga Putin. Nhưng cho tới lúc này phương Tây dọa trừng phạt kinh tế và thương mại nước Nga thì nhiều, nhưng các biện pháp mạnh thì dường như vẫn “án binh bất động”. Hiện tại Mỹ và châu Âu mới chỉ giới hạn việc cấp thị thực nhập cảnh, phong tỏa tài sản của một số quan chức Nga.

Tuy nhiên, việc trừng phạt Nga, Mỹ và EU cũng không tránh khỏi những tổn thất nghiêm trọng liên quan đến vấn đề an ninh năng lượng.