VINPA

Từ năm 2003 đến nay (2013), Chính phủ đã ba lần thực hiện chủ trương từng bước đưa thị trường xăng dầu trong nước tiếp cận với thị trường thế giới: Quyết định 187 ngày 15/09/2003; Nghị định 55 ngày 06/04/2007 và Nghị định 84 ngày 15/10/2009 với chủ trương nhất quán là vận hành thị trường xăng dầu Việt Nam theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước.

So với Quyết định 187, Nghị định 55, Nghị định 84 đã có một bước tiến mới, đã quy định cụ thể những điều kiện cơ bản để kinh doanh xăng dầu theo cơ chế thị trường, giao cho doanh nghiệp xăng dầu đầu mối quyết định giá bán buôn, giá bán lẻ, ổn định thuế nhập khẩu mở rộng cho các thành phần kinh tế tham gia nhập khẩu, phân phối xăng dầu, phát triền hệ thống tổng đại lý, đại lý, phát triển cơ sở hạ tầng kinh doanh xăng dầu vv…

Sau hơn 3 năm thực hiện Nghị định 84, thị trường xăng dầu đã có bước phát triển mới, thường xuyên đảm bảo nhu cầu xăng dầu cho phát triển kinh tế xã hội phục vụ dân sinh, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng, an sinh xã hội, người tiêu dùng bước đầu quen dần với biến động giá thị trường, một số yếu tố cạnh tranh lành mạnh đã và đang hình thành trong hệ thống phân phối của cả nước. Tuy nhiên, một số nội dung của Nghị định và cách tổ chức vận hành nghị định này đã bộc lộ những bất cập, những nội dung cơ bản của Nghị định không được thực hiện đầy đủ như: giao cho doanh nghiệp đầu mối quyết định giá, ổn định thuế nhập khẩu, việc hình thành quản lý, sử dụng quỹ bình ổn giá chưa đem lại kết quả như mong muốn, tiêu chí phát triển tổng đại lý chưa phù hợp với thực tiễn; sử dụng các công cụ điều tiết giá bán lẻ còn cứng nhắc, không linh hoạt, giật cục gây tâm lý bức xúc và không đồng thuận trong xã hội. Trách nhiệm kiểm soát hệ thống tổng đại lý. Đại lý bán lẻ của các doanh nghiệp đầu mối, chính quyền sở tại còn lỏng lẻo, chất lượng xăng dầu, an toàn phòng chống cháy nổ chưa được quan tâm thỏa đáng và thực hiện nghiêm túc, gian lận thương mại, buôn lậu xăng dầu qua biên giới vẫn diễn biến phức tạp. Thị trường xăng đầu Việt Nam vẫn chưa thực sự ổn định, môi trường kinh doanh xăng dầu còn chứa đựng nhiều yếu tố bất ổn, cơ sở hạ tầng kinh doanh xăng dầu chưa đáp ứng cho cả trước mắt và trung dài hạn, chưa tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh. Những tồn tại trên cần được đánh giá một cách khách quan, nghiêm túc, thẳng thắn để sớm sửa đổi, bổ sung hoặc có một văn bản pháp lý mới thay thế Nghị định 84 theo tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Về nguyên nhân khách quan: Nghị định 84 ra đời trong hoàn cảnh kinh tế thế giới rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng, giá nguyên liệu, nhiên liệu tăng cao, tăng liên tục và bất thường đã tác động tiêu cực đến chỉ số giá tiêu dùng, chỉ số lạm phát của các nền kinh tế thế giới. Từ năm 2008 đến nay (2008-2009-2010-2011) lạm phát của Việt Nam luôn ở mức cao, chính phủ đã kiên trì thực hiện biện pháp kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô. Đây là áp lực rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến điều hành giá xăng dầu trong nước, các nhà quản lý phải cân nhắc một cách khó khăn để đưa ra các biện pháp kiềm chế tăng giá trước yêu cầu của Chính phủ và đời sống của nhân dân.

Ngoài áp lực lạm phát, nguyên nhân chủ quan trong điều chỉnh giá xăng dầu cần làm rõ, đó là các biện pháp điều chỉnh giá xăng dầu thời gian qua không linh hoạt, hiệu quả công tác dự báo, phân tích thị trường thấp vì vậy không theo kịp biến động của thị trường, còn lung túng mỗi khi giá dầu thế giới biến động, lạm dụng công cụ thuế nhập khẩu, quỹ bình ổn giá để thường xuyên điều chỉnh giá bán lẻ, làm giá bán lẻ bị biến dạng, kìm hãm thời gian tăng giảm giá đã vô tình tạo ra những cú sốc về giá không đáng có, dẫn đến tình trạng khi tăng giá thì tăng nhanh, tăng cao, khi giảm giá thì chậm giảm, giảm nhỏ giọt, thậm chí có thời điểm giá thế giới giảm thì giá trong nước lại tăng, khiến người tiêu dùng thấp thỏm chờ đợi, rồi nghi ngờ tính minh bạch của Nghị định 84 và khó hiểu cách điều hành giá của các nhà quản lý.

Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với các Bộ ngành TW, các địa phương đang tập trung nghiên cứu, thu thập nhiều ý kiến đóng góp để xây dựng một văn bản pháp lý mới cho kinh doanh xăng dầu theo cơ chế thị trường. Một văn bản pháp lý minh bạch hơn đảm bảo cho kinh doanh xăng dầu theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, trước hết phải làm rõ và minh bạch hai vấn đề cơ bản sau:

Một là phải khẳng định và quy định cụ thể những điều cơ bản đảm bảo kinh doanh xăng theo cơ chế thị trường mà mấu chốt là theo giá thị trường, do thị trường điều tiết và do doanh nghiệp quyết định giá trên cơ sở những quy định của pháp luật về giá.

Hai là xăng dầu là mặt hàng kinh doanh có điều kiện, nằm trong nhóm hàng cần được quản lý và thực hiện biện pháp bình ổn giá, vì vậy cần phải quy định minh bạch những nội dung nhà nước cần quản lý và quản lý bằng các quy phạm pháp luật, không sử dụng các công cụ hành chính để can thiệp điều tiết thị trường nếu không có biến động bất thường.

Những vấn đề trên được làm rõ thì những nội dung khác của văn bản pháp lý mới sẽ thông suốt, tạo ra môi trường pháp lý cho kinh doanh xăng dầu trong thời gian tới sẽ minh bạch hơn.

Hiện tại dư luận xã hội, người tiêu dùng, các nhà quản lý, giới chuyên gia, đội ngũ thương nhân xăng dầu và những người quan tâm đến lĩnh vực xăng dầu đang kỳ vọng lớn vào một văn bản pháp lý mới tiến bộ hơn, quy tụ đủ các yếu tố, điều kiện để vận hành thị trường xăng dầu trong nước theo cơ chế thị trường có quản lý Nhà nước ổn định hơn, minh bạch hơn, trơn tru hơn, đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, quyền lợi người tiêu dùng và quyền lợi của doanh nghiệp xăng dầu, làm cho xã hội yên tâm hơn, người tiêu dùng dễ hiểu hơn, dễ kiểm soát hơn, dễ đồng cảm, thiện cảm hơn; các doanh nghiệp thương nhân kinh doanh xăng dầu được hoạt động trong một môi trường pháp lý tốt hơn, ổn định hơn, không còn lo ngay ngáy, thấp thỏm khi các nhà quản lý sử dụng công cụ điều tiết giá bán lẻ như thời gian vừa qua, các cơ quan quản lý đỡ vất vả, khó khăn hơn khi phải đưa ra các quyết định hành chính để điều tiết thị trường xăng dầu.

Rất mong bản pháp lý mới sẽ là cú hích mạnh mẽ thúc đẩy thị trường xăng dầu tiếp tục tiến lên tiếp cận với thị trường xăng dầu thế giới, quyết không được tụt hậu so với thị trường xăng dầu của các nước có chung đường biên giới với nước ta.

Phan Thế Ruệ
Nguyên Thứ trưởng Bộ Thương Mại