Thời gian qua, việc giá xăng dầu liên tục tăng mạnh trên thị trường thế giới và nội địa, đã được dư luận đặc biệt quan tâm. Nguyên nhân của tình hình, tác động và hệ lụy, xu thế và triển vọng, thái độ và cách ứng phó của Chính phủ, doanh nghiệp và xã hội đối với vấn đề này đang là những chủ đề nóng trên tất các các diễn đàn và phương tiện thông tin đại chúng.

Để làm rõ hơn về nội dung này, hôm 23/3, Báo Công Thương tổ chức Tọa đàm với chủ đề: “Phát huy vai trò quản lý Nhà nước trong điều hành giá xăng dầu”. Chương trình được tường thuật trực tiếp trên Báo Công Thương điện tử (http://congthuong.vn).

Buổi toạ đàm có sự tham dự của các vị khách mời:

Ông Trần Hữu Linh - Tổng Cục trưởng Tổng Cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương)

Ông Trần Duy Đông - Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương)

Ông Trịnh Quang Khanh- Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam

TS. Lê Đăng Doanh - Chuyên gia kinh tế

TS. Vũ Đình Ánh- Chuyên gia kinh tế

Giá xăng tăng “sốc” và sự vào cuộc kịp thời của cơ quan quản lý

MC: Trước tiên xin dành câu hỏi cho ông Trần Duy Đông: Hiện giá xăng dầu thế giới vẫn "neo" ở mức cao, thậm chí có những nghiên cứu cho thấy có cả những lý do dẫn tới khả năng thiếu hụt nguồn cung mặt hàng này… Dưới góc độ quản lý nhà nước, Bộ Công Thương đã ứng phó như thế nào trước diễn biến thị trường xăng, dầu thế giới có nhiều bất định thời gian qua, thưa ông?

Ông Trần Duy Đông - Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương)

Ông Trần Duy Đông: Thời gian qua, Bộ Công Thương đã chủ động trong công tác dự báo tình hình, trong đó đã có những nghiên cứu và dự báo rất sớm. Ngay từ khi chiến sự Nga-Ucraine xảy ra, Bộ Công Thương đã có báo cáo gửi Chính phủ rất rõ ràng và cụ thể về tình hình địa chính trị, cũng như nguồn cung xăng dầu trên thế giới có khả năng bị gián đoạn. Đặc biệt là khi các nước Opec+ nhóm họp nhiều lần, nhưng việc đưa ra sản lượng không như cam kết, hay đàm phán Iran không tiến triển, dẫn tới nguồn cung không có khả năng đáp ứng đủ, trong khi nhu cầu phục hồi kinh tế, tổng cầu về xăng dầu tăng lên rất mạnh sau khi dịch Covid-19 được kiểm soát.

Với sự dự báo sớm, phán đoán khả năng gián đoạn nguồn cung cục bộ của tình hình năng lượng thế giới, Bộ Công Thương đã chỉ đạo các công ty xăng dầu đầu mối có kế hoạch nhập khẩu xăng dầu để đảm bảo nguồn cung, an ninh năng lượng trong mọi tình huống.

MC: Ngay từ cuối tháng 1, trước những biến động của giá xăng dầu trong nước, và có hiện tượng các thương nhân đầu mối lớn và các đại lý găm hàng, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã có chỉ đạo quyết liệt Tổng cục Quản lý thị trường (QLTT) tăng cường kiểm tra, kiểm soát tình hình kinh doanh xăng dầu. Kết quả công tác kiểm tra đến nay như thế nào, thưa ông?

Ông Trần Hữu Linh: Cùng việc nhận định tình hình giá xăng dầu trong nước và thế giới, theo chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ Công Thương, Tổng cục QLTT đã nhanh chóng chỉ đạo lực lượng QLTT các tỉnh thành phố tăng cường kiểm tra, kiểm soát thị trường xăng dầu do dự kiến khi giá xăng dầu tăng sẽ xảy ra các tình trạng gian lận thương mại.

Thực tế, số lượng cây xăng kinh doanh bán lẻ trên lãnh thổ Việt Nam rất nhiều. Thời điểm trước Tết Âm lịch (ngày 28/1/2022), Bộ trưởng Bộ Công Thương đã có yêu cầu chỉ đạo khẩn cấp toàn lực lượng QLTT tăng cường biện pháp nghiệp vụ đối với các cửa hàng kinh doanh bán lẻ xăng dầu, điểm lưu kho, bồn chứa trên địa bàn các địa phương. Đặc biệt là phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng tăng cường các biện pháp giám sát, kiểm soát kinh doanh xăng dầu. Cùng với đó, phải xác minh, làm rõ các cửa hàng kinh doanh xăng dầu, nhà bán lẻ (các cây xăng) có hiện tượng tạm ngưng, tạm bán, tạm kinh doanh mà không có lý do. Đồng thời, theo văn bản hoả tốc trước Tết, yêu cầu xác minh, xử lý nghiêm các trường hợp kinh doanh bán lẻ ngừng kinh doanh không có lý do, QLTT cùng với các đơn vị chức năng là Sở Công Thương có các biện pháp xử lý cứng rắn như rút giấy phép kinh doanh.

Ông Trần Hữu Linh - Tổng Cục trưởng Tổng Cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương)

Theo đó, từ ngày 28/1 đến nay, lực lượng QLTT đã tập trung vào hoạt động kiểm tra, kiểm soát và đến ngày hôm nay đã tập trung toàn lực lượng kiểm tra, kiểm soát 16.800/17.000 cửa hàng xăng dầu trên địa bàn cả nước. Đặc biệt, chúng tôi cũng tiến hành rút giấy phép hoạt động nhiều cửa hàng xăng dầu ở khu vực miền Tây Nam Bộ. Bên cạnh đó, qua công tác kiểm tra giám sát, hiện nay trong tổng số 16.800 cây xăng được kiểm tra thì có 241 cây xăng đang tạm dừng hoạt động với rất nhiều lý do.

Việc thiếu hụt không bán hàng thời gian đầu chủ yếu tập trung ở khu vực phía Nam gây thiếu hụt cục bộ, đến nay tình hình đã trở lại ổn định. Thời gian qua, chúng tôi cũng xử lý rất nghiêm các hiện tượng bán giãn, bán không bán đủ thời gian 24/24 hay trước thời gian cao điểm điều chỉnh giá xăng dầu có cây xăng tạm ngưng không bán. Ngay khi có những phản ánh của người dân, lực lượng QLTT đã nhanh chóng tiếp cận để kiểm tra, nắm bắt tình hình và xử lý.

MC: Qua thực trạng một số các đại lý găm hàng khi diễn biến giá xăng dầu có xu hướng tăng cao, cũng cần nhìn nhận những bất cập của nghị định 83 về kinh doanh xăng dầu trước đây. Cụ thể, lĩnh vực xăng dầu đóng góp nhiều ngân sách cho địa phương nên không tránh khỏi tình trạng "xin" lên đầu mối, hoặc phát triển mạnh kênh phân phối. Với nghị định 95 về kinh doanh xăng dầu đã được sửa đổi, vừa đi vào thực thi, việc gia nhập thị trường có yêu cầu khó khăn hơn rất nhiều, liệu có khắc phục được thực trạng này không?

Ông Trịnh Quang Khanh - Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam

Ông Trịnh Quang Khanh: Khi nghị định 95 sửa đổi bổ sung nghị định 83 về kinh doanh xăng dầu đã khắc phục được các vấn đề đặt ra thực tiễn, như sửa lại điều kiện kinh doanh kho bể, điều kiện kinh doanh cửa hàng xăng dầu, đưa các cửa hàng xăng dầu quy mô nhỏ vào quản lí, thương hiệu phân phối, rút bớt thời gian điều chỉnh giá từ 15 ngày xuống còn 10 ngày. Việc sửa đổi này khiến công tác điều hành xăng dầu chặt chẽ hơn…Có thể nói, nghị định 95 sửa đổi bộ sung nghị định 83 đã giải quyết được những vấn đề thực tiễn đặt ra.

Có những trường hợp muốn "xin" lên đầu mối, Nghị định 95 đã quy định rất rõ về điều kiện để là thương nhân đầu mối. Nếu đủ điều kiện thương nhân thì không có cớ gì lại không cấp cho họ được. Tuy nhiên, chúng ta phải xem xét rất kỹ, nếu để nhiều thương hiệu đầu mối như vậy thì sao, vấn đề quản lý như thế nào. Qua quá trình triển khai thực hiện, thị trường loại bỏ nếu không đáp ứng đầy đủ các điều kiện. Thứ 2, các cơ quan quản lý tăng cường kiểm tra xem dự trữ xăng dầu đã đúng quy định hay chưa, chấp hành quy định nhà nước hay chưa. Ví dụ, từ 1/1/2022, quy định xăng kinh doanh phải đạt chuẩn phát thải ở mức 5 và từ đây có các chế tài.

MC: Xin tiếp tục có câu hỏi với Vụ Thị trường trong nước, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã khẳng định, không để thiếu xăng dầu trong mọi tình huống. Các biện pháp để đảm bảo nguồn cung cho thị trường được triển khai cụ thể ra sao thưa ông?

Ông Trần Duy Đông: Trước diễn biến giá xăng dầu, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Công Thương đã thực hiện quyết liệt 4 nhóm nhiệm vụ. Thứ nhất, đó là đảm bảo nguồn cung bằng cách là chỉ đạo tăng nhập khẩu để bù đắp sự thiếu hụt của nguồn cung trong nước. Đồng thời với hai nhà máy lọc dầu, như với Nghi Sơn, chúng tôi đã bàn bạc kỹ với Ủy ban Quản lý vốn nhà nước và PVN nhằm khắc phục sự cố tài chính để làm sao tuy có gián đoạn nhưng không ảnh hưởng quá lớn. Còn trong điều kiện bình thường, chúng tôi cũng có chỉ đạo tăng công suất các nhà máy lọc dầu lên 105% để bù đắp. Và trong các cuộc họp với các thương nhân đầu mối, chúng tôi cũng xây dựng kịch bản và trước mắt giao cho 10 thương nhân đầu mối, nhưng cũng có kịch bản giao hết cho các thương nhân đầu mối đảm bảo nguồn cung trong Quý 2 với kịch bản không có nguồn cung từ Nghi Sơn. Tất nhiên, trong quá trình vận hành, vào cuối tháng 4,5, chúng tôi sẽ ngồi với Nghi Sơn, PVN, các thương nhân đầu mối để tính toán điều chỉnh kế hoạch này nếu như Nghi Sơn khẳng định có sự cam kết sản lượng cung cấp cho thị trường trong nước.

Thứ hai, điều tiết cung cầu, chúng tôi đã nắm được việc thiếu nguồn cung cục bộ do Nghi Sơn cung cấp cho một số thương nhân đầu mối, thương nhân phân phối và hệ thống phụ thuộc vào Nghi Sơn nên bị ảnh hưởng. Từ thực tế đó, chúng tôi đã có sự điều tiết từ địa bàn này sang địa bàn lhác, từ thị trường có dự trữ dư giả hơn, từ đầu mối, phân phối có hàng sang các thương nhân đầu mối, phân phối thiếu hàng để hàng cung cấp ra thị trường luôn đủ, đảm bảo nhu cầu, phục vụ sản xuát, tiêu dùng.

Thứ ba, Bộ đã làm rất quyết liệt công tác kiểm tra kiếm soát thị trường.

Thứ 4, liên quan đến công tác điều hành giá, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ và Ban chỉ đạo điều hành giá, liên Bộ luôn điều hành bám sát giá xăng dầu thế giới, sử dụng hài hòa, hiệu quả Quỹ bình ổn giá làm sao hài hòa lợi ích nhà nước của doanh nghiệp, người dân.

Năm nay, với diễn biến phức tạp của giá xăng dầu, Chỉnh phủ chỉ đạo liên Bộ làm sao kiềm chế lạm phát ngay từ đầu năm. Tuy nhiên, trong điều hành giá, Quỹ bình ổn không phải lúc nào cũng dôi dư vì phải sử dụng liên tục. Nên phải đảm bảo quỹ để các doanh nghiệp đầu mối có động lực tạo nguồn. Nếu điều hành giá quá bám sát mục tiêu của Chính phủ về CPI, hoặc quá thiên về hỗ trợ người dân, DN… mà không quan tâm tới lợi ích của doanh nghiệp đầu mối, xăng dầu, công tác tạo nguồn trong bối cảnh nguồn cung, nhập khẩu khó khăn thì không được. Trong bối cảnh, nhà cung cấp thế giới thấy thị trường trong nước có sự gián đoạn nguồn cung, chúng ta mua xăng bị ép giá. Vì thế, cần sự tính toán hài hòa, làm sao đảm bảo nguồn cung không thiếu cho sản xuất, tiêu dùng, vừa kiềm soát lạm phát, đáp ứng nhu cầu thị trường, đảm bảo sản xuất, phục hồi kinh tế.

MC: Theo Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam, hiện Hiệp hội có 40 thành viên, chiếm 85% sản lượng lưu thông trong nước, đến thời điểm này không thiếu nguồn cung xăng dầu, tuy nhiên, mức độ không đồng đều. Thưa Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam ông có thể nêu cụ rõ hơn về nội dung này?

Ông Trịnh Quang Khanh: Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam có đa dạng các hội viên, thương nhân đầu mối, phân phối, có ngân hàng, bảo hiểm, cơ khí... Theo đó Hiệp hội đã hội tụ các đầu mối lớn, truyền thống, có bề dày về kinh doanh, có mối quan hệ bạn hàng, có hệ thống cơ sở vật chất tương đối tốt như: Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam Petrolimex, Công ty Xăng dầu Hải Hà... hoạt động trên cả nước, đảm bảo nguồn cho hệ thống của đầu mối tương đối tốt, đồng thời cũng là đảm bảo nguồn cho thương nhân phân phối, các tổng đại lý và đại lý bán lẻ.

Riêng về hiệp hội, tại các kỳ sơ kết, tổng kết, hoặc trước những diễn biến vừa rồi, chúng tôi có đề nghị các đơn vị trước hết phải đảm bảo nguồn cung, sau đó là đảm bảo cho các đơn vị ký hợp đồng của mình theo hợp đồng kinh tế đã ký.

Về phía các đầu mối mới, các bên mới chủ yếu nhập mua ở trong nước, khi nguồn ở trong nước có hạn chế, có vấn đề, sẽ ảnh hưởng ngay đến hệ thống đầu mối mới này. Trước mắt, họ mới chỉ có thể đảm bảo cho hệ thống xăng dầu của họ, sau đó mới đảm bảo cho các đại lý ký hợp đồng. Tuy nhiên, có ảnh hưởng do khó khăn về nguồn hàng, tiến độ giao hàng bị chậm. Cho nên vừa rồi, qua kiểm tra, 214/17.000 cửa hàng có vấn đề.

Ở đây, hiệp hội chúng tôi cũng nhận thấy, những chỉ đạo vừa qua của Bộ Công Thương là cương quyết, quyết liệt, rõ ràng, đặc biệt là quan tâm, giao chỉ tiêu nhập, để đảm bảo nguồn cung trong nước đủ cho sản xuất, tiêu dùng của nhân dân.

MC: Để điều hành giá xăng dầu bám sát diễn biến giá thế giới, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các chủ thể tham gia thị trường, thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ có những giải pháp căn cơ nào?

Ông Trần Duy Đông: Việc điều hành giá xăng dầu phải đảm bảo hài hòa các lợi ích của nhà nước, người dân và doanh nghiệp, ở đây là doanh nghiệp sử dụng, sản xuất và kinh doanh xăng dầu.

Về dài hơi, chúng ta phải tính tới tính công cụ thuế linh hoạt hơn, tính tới bài toán giảm thuế môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt, VAT, thuế nhập khẩu và phải có chiến lược tiết kiệm, chuyển đổi dần trong cơ cấu sử dụng năng lượng thân thiện hơi với môi trường. Thậm chí trong cơ cấu về xăng, có đề xuất giảm thuế nhập khẩu bã ngô, nhiên liệu ethanol, khi giá các loại nhiên liệu sinh học đang thấp so với nhiên liệu hóa thạch. Chúng ta giảm thuế nhập khẩu để nhập về phối trộn, qua đó khuyến khích sử dụng xăng sinh học.

Ngoài ra, cần có các gói an sinh xã hội, hỗ trợ trực tiếp cho các đối tượng kinh doanh trực tiếp xăng dầu, hay người sử dụng xăng dầu. Hoặc về dự trữ quốc gia, hiện chúng ta đã có tiềm lực về tài chính, cần tính tới cơ chế để tăng dự trữ quốc gia, tách bạch dự trữ quốc gia ra khỏi dự trữ lưu thông phân phối. Làm sao trong quy hoạch sản xuất phải tăng dự trữ từ sản xuất đến lọc dầu, dự trữ về lọc dầu và thành phẩm. Thời gian qua, một số nước rất linh hoạt trong vấn đề này, như Trung Quốc đã tăng cường nhập khẩu và dự trữ quốc gia, họ có chiến lược 10 năm, nhờ mua dầu thô giá rẻ và bơm ra thị tường, qua đó vừa lợi về kinh tế, vừa là công cụ điều tiết thị trường.

MC: Thưa ông, hiện giá xăng dầu trong nước đang chịu sức ép rất lớn do tác động của giá thế giới, không tăng thì doanh nghiệp thua thiệt, mà tăng thì người dân chịu gánh nặng. Trong khi điều hành theo chu kỳ như nghị định 95 đã có bước tiến (rút xuống từ 15 ngày còn 10 ngày) cũng không tránh khỏi bất cập như thời gian điều hành vừa qua. Bất cập này nằm ở đâu thưa ông?

Ông Trịnh Quang Khanh: Giá xăng dầu trong nước phụ thuộc vào thế giới, giá thế giới tăng khiến giá trong nước tăng là điều tất yếu. Giá tăng ảnh hưởng, gây áp lực lên lạm phát. Về phía Hiệp hội xăng dầu Việt Nam chúng tôi kinh doanh xăng dầu theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Tất cả những văn bản tham gia góp ý, bổ sung sửa đổi Nghị định 83, chúng tôi đều đề nghị giảm thời gian điều hành giá xăng dầu.

Trong nghị định 95, thời gian điều hành xăng dầu đã được giảm từ 15 ngày còn 10 ngày. Chúng tôi chia sẻ với tổ điều hành thị trường trong nước, Liên bộ Công Thương – Tài chính trong thời gian vừa qua. Có thể nói rằng, tổ đã điều hành theo đúng tinh thần của Nghị định 95.

Tuy nhiên, giá không được tăng thì doanh nghiệp thiệt, giá tăng thì người dân vất vả. Bất cập ở đâu? Chúng ta cần linh hoạt hơn trong điều hành giá xăng dầu. Như TS. Lê Đăng Doanh cũng đã chia sẻ, chúng ta không nhất thiết phải giữ 10 ngày, có thể là 2 ngày. Trên nghị trường, Bộ trường Nguyễn Hồng Diên cũng đã trả lời, Nghị định 95 cũng cho phép giảm thời gian điều hành. Tuy nhiên, tôi cũng được biết Bộ cũng đã báo cáo nhưng chưa được trả lời cụ thể. Khi thị trường bất thường, chúng ta có thể rút ngắn thời gian điều hành. Điều này có 2 lợi ích. Thứ nhất là tạo tâm lý cho các thương nhân đầu mối khi nhập khẩu xăng dầu. Trong thời gian vừa rồi, các đầu mối cứ nhập hàng về thì giá lại tăng và người ta bị lỗ. Việc rút ngắn thời gian điều hành giá có thể giúp các cửa hàng kinh doanh an tâm, thời gian lỗ được rút ngắn. Thứ hai, tạo tâm lý cho người tiêu dùng, giá tăng ở mức độ người tiêu dùng có thể chấp nhận được.

Bên cạnh đó, chi phí kinh doanh xăng dầu định mức cho các thương nhân đầu mối từ năm 2014 không được thay đổi, hầu như giữ nguyên. Chi phí định mức theo nghị định 95 sau 1 năm mới được điều chỉnh. Điều này khó cho các đơn vị, không có quỹ bảo trợ cho hoạt động kinh doanh. Các thương nhân đầu mối đã bị lỗ trong bối cảnh biến động của giá dầu thế giới. Bên cạnh đó, chi phí đưa xăng dầu từ nước ngoài về Việt Nam, gồm phụ phí Premium, vận tải, bảo hiểm... Premium tăng rất nhiều, gấp mấy lần nhưng cứ phải 6 tháng mới được điều chỉnh. Chúng tôi hy vọng những bất cập này được rút ngắn để các doanh nghiệp kinh doanh đỡ lỗ.

Ngoài ra, việc điều hành giá hiện nay vẫn là cơ chế Liên bộ. Bộ Công Thương mặc dù quản lý hết nhưng giá lại do bên Bộ Tài chính điều hành nên cần các bộ điều hành liên ngành, thống nhất. Trên cơ sở họp Ban chấp hành các đầu mối của hiệp hội trong thời gian vừa qua, họ đều có kiến nghị về những bất cập như vậy.

MC: Xin được hỏi chuyên gia kinh tế - TS. Vũ Đình Ánh, ông đánh giá như thế nào về vai trò, trách nhiệm của Bộ Công Thương trong điều hành thị trường xăng dầu thời gian qua? Và quan điểm của ông về phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ngày 16/3/2022 của Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên về công tác điều hành xăng dầu của Bộ?

Chuyên gia kinh tế TS. Vũ Đình Ánh

TS Vũ Đình Ánh: Trước hết có thể nói, nếu như ở Việt Nam có nhiều các thị trường chịu sự quản lý của nhiều bộ, ngành khác nhau, nhiều nội dung vai trò quản lý nhà nước thuộc Bộ Công Thương. Từ khi trước đây là nhập khẩu 100% xăng dầu thì thuộc Bộ Công Thương, cho đến khi chúng ta sản xuất trong nước 30%; 50%, thậm chí có thời điểm 70% cho sản xuất trong nước thì toàn bộ sản xuất lọc hoá dầu đó cũng thuộc quyền quản lý nhà nước của Bộ Công Thương. Những doanh nghiệp đầu mối và kể cả những doanh nghiệp lớn có liên quan đến xăng dầu cũng thuộc quyền quản lý nhà nước của Bộ Công Thương. Tôi vẫn nói, Bộ Công Thương là siêu bộ, công nghiệp chúng ta chiếm tới 40% GDP, thương mại chiếm khoảng 70% trong số 40% của dịch vụ, Tóm lại riêng Bộ Công Thương quản lý 70% GDP của đất nước.

Toàn bộ hệ thống phân phối xăng dầu đến 17.000 cửa hàng bán lẻ cũng thuộc quản lý Bộ Công Thương, toàn bộ thị trường xăng dầu có vai trò quản lý và thuộc quyền quản lý Bộ Công Thương, và khi có quyền quản lý thì gắn với đó là trách nhiệm. Rõ ràng ở đây, Bộ Công Thương quản lý nguồn cung thị trường xăng dầu và có thể nói đánh giá được tốt nhất hệ thống phân phối và cầu, nhưng duy nhất về giá thì lại không hoàn toàn thuộc Bộ Công Thương mà có sự tham gia của Bộ Tài chính. Nên tôi đề xuất, đã đến thời điểm chúng ta nên chuyển nốt phần quản lý nhà nước về giá xăng dầu cho Bộ Công Thương. Vì Bộ Công Thương đã quản lý cung- cầu và thị trường rồi thì tại sao giá lại thêm Bộ Tài chính?

Quay trở lại trọng tâm câu hỏi mới gần đây, đó là phiên trả lời chất vấn của Bộ trưởng Bộ Công Thương tại Ủy ban Thường vụ Quốc hội về một trong những vấn đề trọng tâm là vấn đề xăng dầu. Theo tôi, dù mới ngồi ở vị trí Bộ trưởng trong một thời gian chưa dài, khoảng 1 năm, nhưng Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã trả lời gần như toàn bộ những vấn đề liên quan đến vấn đề xăng dầu, giúp giải quyết được vấn đề cấp bách, nổi cộm, bức xúc của thị trường xăng dầu thời gian qua. Đó là trong quản lý nhà nước của Bộ Công Thương đảm bảo về an ninh năng lượng, đảm bảo không đứt gãy nguồn cung, thì có thể nói Bộ trưởng Bộ Công Thương đã khẳng định được việc này đồng thời khẳng định được việc đưa toàn bộ bộ máy của Bộ Công Thương trong vấn đề không làm đứt đoạn nguồn cung trong thời gian vưà qua đối với xăng dầu, đó là thành công.

Vấn đề thứ 2 thành công, đó là vấn đề xử lý giá, liên quan đến đề xuất của Bộ Công Thương, tôi cũng nhìn ra hướng để xử lý liên quan đến khoản thu ngân sách khi giảm thuế môi trường nhằm hạn chế tăng giá xăng dầu, hay giảm bớt gánh nặng chi phí xăng dầu cho DN, người dân. Tôi đánh giá phiên giải trình chất vấn của Bộ Công Thương tại phiên họp Ủy ban Thường vụ quốc hội vừa qua là thành công!

Nói tóm lại, những vấn đề nóng bỏng, bức xúc, được xã hội quan tâm đã được Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nắm chắc và trả lời tốt ở phiên chất vấn. Tuy nhiên, cái tôi kỳ vọng ở Bộ trưởng lần này, đó là liên quan đến toàn bộ thị trường xăng dầu. Chúng ta nhắc đến gián đoạn, đứt đoạn nguồn cung, anh Đông nói đến vấn đề gia tăng nhập khẩu, anh Linh nói về chuyện chúng ta gia tăng kiểm soát kể cả hệ thống bán lẻ, sao lại thiếu. Rồi câu chuyện Nghi Sơn, khi 1/3 tổng cung cấp xăng dầu biến mất, hay đe doạ không cung cấp nữa chúng ta xử lý như thế nào? Như vậy, chúng ta đã quan tâm đến bài toán nguồn cung, nhưng có vấn đề chúng ta cần lưu ý và tôi rất mong, Bộ trưởng không chỉ quan đến nguồn cung của chúng ta khi sản xuất, nhập khẩu như thế nào mà cần quan tâm đến vấn đề mà các quốc gia đặc biệt quan tâm, khi mà thị trường xăng dầu, dầu thô chịu tác động của vấn đề địa chính trị. Hiện nay chúng ta mới chỉ nói về vấn đề dự trữ, lưu thông, theo quy định dự trữ, lưu thông 20 ngày, nhưng tôi nghe có DN nói chỉ dự trữ lưu thông 7 ngày, và có nhiều lý do họ không dự trữ lưu thông đủ. Nhưng còn 1 thứ tất cả các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia như Việt Nam cần quan tâm, đó là dự trữ chiến lược, dự trữ quốc gia - một công cụ can thiệp của cung - cầu, công cụ can thiệp về giá cực kỳ quan trọng. Đã đến lúc cần đặt ra để có chiến lược dự trữ xăng dầu trong thời gian tới.

Hay, vấn đề liên quan đến giá, tôi rất mong Bộ trưởng hãy đề xuất với Chính phủ, Thủ tướng, Quốc hội về vấn đề Bộ Công Thương đã quản lý cung- cầu, quản lý 17.000 điểm xăng dầu thì quản lý luôn giá thay vì đưa về Bộ Tài chính.

Một lần nữa tôi nhấn mạnh, phiên chất vấn của Bộ trưởng đã giải quyết được những vấn đề bức xúc, nóng bỏng nhưng cần tư duy dài hạn hơn nhằm ổn định thị trường xăng dầu.

MC: Trên thực tế, việc điều hành giá xăng dầu – một mặt hàng chiến lược không thể “một mình một chợ” được, mà buộc phải chấp nhận bởi cơ chế giá của thế giới. Nếu như quan niệm cứ lúc nào xăng giảm thì mừng, mà tăng thì không vui, thậm chí còn rất gay gắt đối với các cơ quan chức năng có lẽ không công bằng. Ông có chia sẻ gì về vấn đề này?

Chuyên gia kinh tế - TS. Lê Đăng Doanh

Chuyên gia kinh tế - TS. Lê Đăng Doanh: Hiện nay, xăng dầu đóng góp 3,52% GDP và chi tiêu cho xăng dầu chiếm 1,5% trong tổng tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình. Trong khi, giá xăng chịu tác động biến động rất lớn trên thế giới, tất cả các nước đều phải gánh chịu. Từ việc giá xăng dầu tăng cao, đã có đề nghị của các nước OPEC ở Trung Đông tăng thêm sản lượng, tuy nhiên, các nước không tăng vì giá hiện nay cao, các nước cũng không có năng lực để tăng bây giờ. Do đó, chúng ta không nên có ảo tưởng OPEC sẽ tìm cách giảm giá cho chúng ta. Vì vậy, Việt Nam cần có chiến lược lâu dài, đặc biệt cần tạo dự trữ chiến lược xăng dầu quốc gia để đảm bảo sự an toàn về năng lượng và cho hoạt động của kinh tế.

Đơn cử, khi khủng hoảng xăng dầu xảy ra, Tổng thống Mỹ đã trích 60 triệu thùng dầu trong quỹ dự trữ của Mỹ để tung ra thị trường, giải quyết nhu cầu của nước Mỹ.

Theo đó, để giảm phụ thuộc vào xăng, chúng ta cần có một chiến lược như chuyển mạnh sang sử dụng vận tải đường sông, đồng thời đẩy mạnh sử dụng năng lượng mặt trời, năng lượng gió, năng lượng tái tạo để giảm bớt sử dụng xăng dầu. Đồng thời, cần phải có những biện pháp tốt hơn để sử dụng năng lượng sinh học bởi hiện đất nước của chúng ta có rất nhiều tiềm năng. Bên cạnh đó, về việc điều chỉnh giá cả, hiện nay chúng ta vẫn giữ điều chỉnh giá cả 10 ngày, theo tôi, nên điều chỉnh trong vòng 2 ngày. Bởi vì khoảng chênh lệch giữa giá thị trường và giá trong nước chênh lệch xa quá. Chúng ta nên thích nghi với tình hình thực tế. Bởi trong tình hình hiện nay, diễn biến trên thị trường thế giới, mọi người cập nhật chỉ trong vòng mấy giây, trong khi chúng ta phải chờ 10 ngày mới điều chỉnh. Do đó, theo tôi, ngoài việc phải có sự cải cách về mặt quản lý nhà nước, chúng ta cần vận dụng tốt hơn nữa công nghệ thông tin, kinh tế số để cập nhật một cách linh hoạt hơn nữa trong điều kiện đã thay đổi trên thế giới hiện nay.

MC: Thưa ông Trần Duy Đông, Quỹ bình ổn giá xăng dầu từ trước đến nay vẫn gây ra rất nhiều tranh cãi. Tuy nhiên, thời điểm này, đây là công cụ điều hành duy nhất có thể sử dụng để kiềm chế giá xăng dầu tăng cao. Nếu không có quỹ bình ổn, giá xăng trong nước hiện nay có thể ở mức nào?

Ông Trần Duy Đông: Tôi xin nói thêm về Quỹ bình ổn, có giữ hay không, điều hành giá không hay không, mục tiêu bình ổn của nhà nước thời gian qua như thế nào?

Trước hết, Quỹ bình ổn giữ hay không giữ thể hiện quan điểm về kinh tế thị trường phát triển đẩy đủ. Hiện mặt hàng xăng dầu vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý nhà nước, thị trường xăng dầu hiện có tính cạnh tranh hơn rất nhiều, như trước chỉ có 2 đầu mối nhưng nay đã lên 36 đầu mối, nhưng chưa cạnh tranh hoàn toàn; theo đó chưa có cạnh tranh hoàn toàn nếu chúng ta không quản lý. Mà quy luật thị trường, giá cả tăng cao trong bối cảnh như vừa qua, nếu không có quỹ bình ổn thì chúng ta có kiểm soát được nguồn cung, giá xăng tăng hay không? Có kiểm soát được CPI, tăng trưởng và lạm phát hay không? Đây là điều chúng ta phải tư duy. Còn tôi, rất ủng hộ giải pháp căn cơ, dài hơi, đó là để thị trường phát triển hơn theo quy luật thị trường thì điều hành bằng thuế, phí, dự trữ quốc gia.

Về dự trữ, trong Quyết định 1030 của Thủ tướng Chính phủ về quy hoạch, về dự trữ, chúng tôi đã xây dựng và theo khuyến cáo của Tổ chức năng lượng thế giới, đó là để đảm bảo an ninh năng lượng như các quốc gia khác, ta phải có 90 ngày nhập khẩu dòng. Và khi xây dựng Nghị định 95, chúng tôi cũng đã bàn rất kỹ, trong dự trữ có 3 loại: dự trữ quốc gia, sản xuất, lưu thông phân phối. Theo đó, trong dự trữ lưu thông phân phối, chúng tôi xây dựng 20 ngày của thương nhân đầu mối và 5 ngày của thương nhân phân phối; tương đương 25-30 ngày nhập khẩu dòng; trong khối sản xuất phải từ 30-35 ngày dự trữ.

Về dự trữ quốc gia, trước thực tế nguồn lực của nhà nước như vậy, Bộ Công Thương, Bộ trưởng Bộ Công Thương sẽ có đề xuất với Chính phủ đầu tư hơn về mặt tài chính, xây dựng các kho dự trữ chiến lược, tách dự trữ quốc ra khỏi dự trữ lưu thông phân phối, không gửi ở doanh nghiệp nữa và can thiệp bằng thuế, phí. Quỹ bình ổn chỉ là vùng đệm, nhưng khi giá xăng dầu biến động mạnh thì phải có những linh hoạt trong công cụ thuế.

Còn góc độ điều hành giá sớm hơn hay không? Khi chúng ta xác định Luật Giá vẫn còn tồn tại, xăng dầu là mặt hàng thuộc diện bình ổn giá và khi vẫn đặt mục tiêu kiểm soát giá xăng dầu, và bình ổn giá, mà bình ổn cần có thời gian, giữ trong một giai đoạn để thị trường ổn định, hỗ trợ mục tiêu kiểm soát CPI và người dân thì bình ổn đó trước đây là từ 35 ngày xuống 30 ngày và 15 ngày phải xuống 10 ngày… chúng tôi đã bàn rất kỹ. Mặt khác, thậm chí chúng tôi còn mạnh dạn đề xuất xuống 7 ngày và khi thị trường hẳn rồi thì là hàng ngày, khi đó hoàn toàn là thị trường.

Còn trong Nghị định 95 đã có cơ chế, khi giá xăng dầu biến động, ảnh hưởng lớn tới tình hình kinh tế xã hội, liên Bộ báo cáo Chính phủ xem xét thời điểm điều hành phù hợp. Và bản thân Bộ Công Thương, khi tham mưu Chính phủ, Bộ Công Thương đã báo cáo về điều hành giá nhưng phải có ý kiến của Bộ Tài chính, chứ Bộ Công Thương không quyết định được, phải có ý kiến Bộ Tài chính, có sự chỉ đạo của Chính phủ.

Chúng tôi cũng từng đề xuất, tham mưu trong bối cảnh như vậy có thể điều hành ngắn hơn nhưng ý kiến Bộ Tài chính phải về bình ổn, phải tính tới CPI, bình ổn. Bộ Công Thương cũng đã phân tích hơn ưu nhược, nhất là thời điểm sau và trước Tết, Chính phủ đã có văn bản yêu cầu phải có các biện pháp sao cho không ảnh hưởng tới tiêu dùng, đời sống của người dân. Do đó, trong điều hành xăng dầu, Chính phủ, liên Bộ đã phải cân nhắc nhiều yếu tố, và trong điều hành giá xăng dầu phải hài hòa lợi ích của các bên; bám sát từng giai đoạn thì có sự ưu tiên như nào.

Về Quỹ bình ổn, thời gian qua, quỹ có thời điểm dôi dư rất nhiều, nhưng với diễn biến xăng dầu thế giới và thực hiện Chỉ đạo của Chính phủ về hỗ trợ doanh nghiệp, người dân, kiểm soát CPI, nên dư địa quỹ đã không còn nhiều. Còn tác dụng của Quỹ để giữ giá xăng dầu, như khi giá thế giới biến động từ 40-60%, nhưng thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, liên Bộ cố gắng giữ giá ở mức chịu đựng được của nền kinh tế để hỗ trợ cho doanh nghiệp, người dân và giá xăng dầu trong nước chỉ tăng từ 24-40%, đây là tác động của Quỹ. Nhưng Quỹ cũng có hạn, trong bối cạnh như thế, Bộ Công Thương mạnh dạn đề xuất giảm 50% thuế bảo vệ môi trường, nhưng chúng ta phải tính dài hơn hơn, có kịch bản nhiều hơn nữa, như khi giá xăng dầu biến động mạnh hơn, Bộ đã lên kịch bản, nếu giá 130 USD, 150USD/thùng thì Bộ đề xuất đưa ra kich bản tiếp tục giảm các thuế đối với xăng dầu, như thuế môi trường, tiêu thụ đặc biệt, VAT; đa dạng hóa nguồn cung… Nhiều bài toán căn cơ phải tính tới, các gói an sinh xã hội cũng phải tính tới.

MC: Thưa ông Trần Hữu Linh, như ông chia sẻ, ngay khi có chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ Công Thương, lực lượng QLTT đã khẩn trương tăng cường kiểm soát hoạt động của các cơ sở kinh doanh và phát hiện, xử lý hàng loạt cửa hàng đóng cửa, tạm ngưng kinh doanh không lý do, găm hàng… Ông có thể chia sẻ nguyên nhân dẫn đến tình trạng này?

Ngoài ra, hiện nay giá xăng tăng cao đã xuất hiện tình trạng nhập lậu xăng kém chất lượng, thậm chí có cả xăng giả. Ông nghĩ sao về vấn đề này?

Ông Trần Hữu Linh: Vấn đề giá xăng dầu tăng dẫn đến cửa hàng bán xăng đóng cửa hoặc tạm ngưng bán, găm hàng thì bên cạnh những cửa hàng bán xăng đóng cửa có lý do chính đáng, có báo cáo với các cơ quan chức năng có thẩm quyền thì đúng là có hiện tượng các đại lý bán hàng lợi dụng tình hình dự báo trước giá xăng tăng đã cố tình đóng cửa để tranh thủ bán kiếm lợi nhuận. Theo tôi, điều này có nguyên nhân chính là ý thức kinh doanh và đạo đức kinh doanh của các cơ sở, cửa hàng bán lẻ xăng dầu. Do giá xăng dầu tăng là điều có thể dự đoán được khi xăng dầu là mặt hàng chiến lược và trong bối cảnh trước Tết, sau dịch thì trách nhiệm của người kinh doanh là phải đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, nhiều cơ sở, cửa hàng, đại lý có ý thức kinh doanh còn thấp kém thì lấy lý do đang dịch bệnh, nhân viên nghỉ không duy trì liên tục việc bán hàng, hoặc nghỉ trưa; cá biệt có cửa hàng lấy lý do thiếu hàng nhưng khi lực lượng QLTT kiểm tra thì thấy vẫn còn… thì những lý do đó là không chính đáng… Đây là việc mà các đại lý tìm cách luồn lách qua mặt pháp luật cho nên theo quan điểm của tôi thì đây là mặt ý thức. Tất cả những vấn đề này, khi đi kiểm tra, chúng tôi làm nghiêm, có xem xét những lý do chính đáng, trường hợp nào QLTT cần xử phạt thì chúng tôi đều xử phạt rất nghiêm; nếu chưa đến mức xử phạt thì vận động, tuyên tuyền vì điều này liên quan tới ý thức. Chúng tôi tuyên truyền tại các cây xăng, thậm chí dán liên hệ đường dây nóng của lực lượng QLTT địa phương vào các cây xăng để người dân chủ động phát hiện, gọi cho lực lượng QLTT đến xử lý.

Ông Trần Hữu Linh - Tổng Cục trưởng Tổng Cục Quản lý thị trường

Về vấn đề xăng dầu giả, nhập lậu, xăng dầu kém chất lượng luôn rất nóng, vì nó đem lại lợi nhuận rất là cao nên vẫn là vấn đề nhức nhối trong nhiều năm qua chứ không phải đến bây giờ.

Trong 1,2 năm trở lại đây, các lực lượng chức năng như công an, biên phòng, cảnh sát biển, QLTT đã phát hiện ra rất nhiều đường dây nhập lậu xăng dầu, thậm chí pha chế xăng dầu ngay trong tại thị trường nội địa do lợi nhuận. Gần đây nhất là lực lượng công an đã khởi tố vụ 200 triệu lít xăng dầu giả tại Đồng Nai. Đối với lực lượng QLTT chúng tôi vẫn luôn luôn xác định mặt hàng xăng dầu là mặt hàng trọng điểm trong công tác kiểm tra kiểm soát, xử lý vi phạm. Những vi phạm về chất lượng xăng dầu là rất phổ biến. Hiện nay việc pha chế xăng dầu trong thị trường nội địa dẫn đến xăng dầu chất lượng kém là có và tương đối phổ biến. Trước tình hình này, cần có cả một hệ thống phối hợp kiểm tra quản lý, do việc ngăn chặn xăng dầu nhập lậu vào trong nội địa cần làm ngay từ mắt xích đầu từ biên phòng, hải quan để phát hiện nguồn lậu ngay từ trong biên giới; còn trong nội địa, lực lượng QLTT sẽ phối hợp để cùng các lực lượng thanh tra chuyên ngành như KHCN, tiêu chuẩn đo lường chất lượng… có cơ chế phối hợp để phát hiện cây xăng, cửa hàng xăng dầu bán lẻ mặt hàng này kém chất lượng để lấy mẫu, kiểm tra mẫu để phát hiện vi phạm chất lượng. Mặt hàng xăng dầu hiện đang rất nóng bỏng nên việc kiểm tra để chống lại các hành vi gian lận thương mại như vậy rất là phức tạp.

Bình ổn thị trường xăng dầu: Cần đồng bộ các giải pháp

MC: Để điều hành giá xăng dầu bám sát diễn biến giá xăng dầu thế giới, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các chủ thể tham gia thị trường xăng dầu, thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ có những giải pháp căn cơ nào, thưa ông Trần Duy Đông?

Ông Trần Duy Đông: Cần có dư địa, công cụ để can thiệp để hài hòa lợi ích của các bên, đó là nhà nước, người dân, doanh nghiệp. Còn dài hơi, chúng ta phải tính tới công cụ thuế linh hoạt hơn, tính tới bàn toán giảm thuế môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt, VAT, thuế nhập khẩu và phải có chiến lược tiết kiệm, chuyển đổi dần trong cơ cấu sử dụng năng lượng thân thiện hơi với môi trường. Thậm chí trong cơ cấu về xăng, có đề xuất giảm thuế nhập khẩu bã ngô, nhiên liệu Ethanol, khi giá các loại nhiên liệu sinh học đang thấp so với nhiên liệu hóa thạch như vậy chúng ta giảm thuế nhập khẩu để nhập về phối trộn, qua đó khuyến khích sử dụng xăng sinh học. Ngoài ra, có các gói gói an sinh xã hội, hỗ trợ trực tiếp cho các đối tượng kinh doanh trực tiếp xăng dầu, hay người sử dụng xăng dầu; hay về dự trữ quốc gia, hiện chúng ta đã có tiềm lực về tài chính, rồi cần tính tới cơ chế để tăng dự trữ quốc gia, tách bạch dự trữ quốc gia ra khỏi dự trữ lưu thông phân phối làm sao trong quy hoạch sản xuất để tăng dự trữ từ sản xuất đến lọc dầu, dự trữ về lọc dầu và thành phẩm. Thời gian qua, một số nước rất linh hoạt trong vấn đề này, như Trung Quốc đã tăng cường nhập khẩu và dự trữ quốc gia, có chiến lược 10 năm, nhờ mua dầu thô giá rẻ và bơm ra thị trường, qua đó vừa lợi về kinh tế, vừa là công cụ điều tiết thị trường.

MC: Thưa ông, với mức giá xăng dầu diễn biến phức tạp trong thời gian vừa qua, Hiệp hội đã từng nhấn mạnh cần có những chính sách mạnh hơn nữa để đảm bảo giá xăng dầu được kìm hãm ở cách thức tốt nhất. Đặc biệt, cần phải có những giải pháp uyển chuyển và kịp thời trong bối cảnh giá cả xăng dầu thế giới biến động hằng ngày. Dưới góc độ Hiệp hội, ông có thể nêu giải pháp cụ thể hơn?

Ông Trịnh Quang Khanh: Dự báo giá xăng dầu rất khó vì phụ thuộc vào yếu tố địa chính trị, nguồn cung, thời tiết... Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, chuyên gia đều dự báo giá xăng dầu vẫn sẽ tiếp tục tăng. Đơn cử trong tháng 3, thời cao điểm, giá xăng đã tăng lên đến 130 USD/thùng. Khi có thông tin Nga – Ukraine có thể ký được hiệp định hoà bình, giá dầu đã ngay lập tức giảm còn 99 USD/thùng. Tuy nhiên, hôm qua, giá dầu lại lên đến 116 USD/thùng. Do đó, diễn biến của giá xăng dầu phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Trước tình hình ấy, hiệp hội xin được đề xuất, giải pháp như sau:

Thứ nhất, đáp ứng đầy đủ nguồn cho phát triển kinh tế, tiêu dùng của người dân dựa trên dự báo nhu cầu của cơ quan quản lý. Để đảm bảo nguồn cung, cần duy trình sản xuất trong nước ổn định, như vậy, chúng ta đã đáp ứng 70 – 75% nhu cầu. Ngoài ra, các thương nhân đầu mối nên đa dạng hoá thị trường nhập khẩu. Mặc dù điều này vẫn còn phụ thuộc vào thuế. Khối ASEAN có mức thuế là xăng 8%, dầu 0%. Trong khi đó, tại các nước khác, thuế nhập khẩu vẫn tăng nhưng vẫn phải tìm nguồn để đa dạng hoá các thị trường nhập khẩu.

Thứ hai, khi giá thế giới biến động mạnh, chúng ta chỉ có thể dùng 2 công cụ: quỹ bình ổn giá và thuế. Thời gian vừa qua, các cơ quan đã sử dụng phần lớn quỹ bình ổn để kiềm chế giá trong thời gian nhất định.

Đối với biện pháp chính sách về thuế, hiệp hội kiến nghị với Bộ Tài chính trên cơ sở sắc thuế hiện nay là 8% với xăng, 10% thuế tiêu thụ đặc biệt, cũng nên có thể thu theo thuế tuyệt đối như thuế bảo vệ môi trường. Nếu thu thuế theo thuế tương đối hiện nay, tôi khẳng định với quý vị rằng, khi giá tăng, thuế được thu theo tỷ lệ lại tăng theo. Bên cạnh đó còn có vấn đề thuế chồng thuế. Chúng tôi cũng không thể hiểu tại sao đối với thuế giá trị gia tăng, một loạt các đơn vị, đối tượng được giảm còn 8% nhưng xăng dầu lại không được giảm.

Thứ ba, đề nghị tăng cường kiểm tra, kiểm soát không chỉ với các đại lý xăng dầu mà còn với thương nhân phân phối, thương nhân đầu mối... xem việc chấp hành quy định pháp luật, dự trữ theo đúng quy định hay không. Ví dụ, từ 1/1/2022, chúng ta quy định bán xăng đạt tiêu chuẩn khí thải mức 5. Chúng ta phải xem các đơn vị có chấp hành hay không, giá bán, thời gian đăng ký, thời gian bán hàng, thậm chí là với nguồn. Nói rõ hơn về vấn đề nguồn, có trường hợp đại lý đã ký với 1 thương nhân đầu mối hoặc 1 thương nhân phân phối nhưng lại lấy nguồn khắp nơi, kể cả nguồn trôi nổi. Chúng tôi đề nghị có các chế tài để lành mạnh hoá thị trường xăng dầu trên tinh thần có sự quản lý của nhà nước nhưng phải được cạnh tranh bình đẳng.

Thứ tư, cơ chế bảo hiểm giá: Sở Giao dịch hàng hoá Việt Nam là hội viên của hiệp hội. Trong trung tuần tháng 4 này, chúng tôi có triển khai nhiệm vụ đánh giá 3 tháng đầu năm và triển khai nhiệm vụ các tháng cuối năm. Giá tăng đột biến như trong thời gian vừa rồi thì việc có bảo hiểm giá sẽ rất tốt. Các đơn vị được lựa chọn các hợp đồng tương lai.

Thứ năm, tuyên truyền để sử dụng tiết kiệm nhiên liệu, chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo, năng lượng xanh, năng lượng thân thiện với môi trường.

MC: Bài học từ chuyện tăng nóng giá xăng dầu ngay trong quý I/2022 cho thấy những bất cập về thuế, phí cần tiếp tục được tháo gỡ trong thời gian tới. Bên cạnh thuế bảo vệ môi trường, có nhiều ý kiến cho rằng, cần xem lại thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt 10% đối với các mặt hàng xăng. Mục đích của thuế tiêu thụ đặc biệt là đánh vào hàng hóa xa xỉ như ôtô, máy bay, du thuyền... hoặc sản phẩm không khuyến khích tiêu dùng như rượu, bia, thuốc lá...Trong khi đó xăng là mặt hàng thiết yếu, người giàu lẫn người nghèo đều phải dùng, sao lại buộc bên mua chịu thuế suất cao đến thế? Ông bình luận gì về nội dung này?

TS Vũ Đình Ánh: Về cơ bản, giá xăng dầu trên thế giới như nhau, nhưng tại sao giá xăng dầu ở các nước bán lẻ cuối cùng lại khác nhau, có nước nửa USD, có nước 1 USD, hay có nước lại vài USD 1 lít. Có sự khác biệt là do khoản thu ngân sách mỗi nước khác nhau. Ở Việt Nam cũng thu ngân sách xăng dầu và đó là khoản thu đáng kể cho ngân sách nhà nước, như vậy khi chúng ta can thiệp vào giá, có mấy vấn đề có thể can thiệp được. Thứ nhất, vấn đề đó là hình thức kinh doanh xăng dầu, tại sao phải giao ngay mà không sử dụng kỳ hạn, sử dụng hợp đồng tương lai, công cụ ngăn chặn, hạn chế rủi ro về giá? Một vấn đề nữa mà tôi chưa nhắc tới, đó là chúng ta cần tư duy tổng thể yếu tố quan trọng liên quan đến xăng dầu, đó là câu chuyện tỷ giá hối đoái, tỷ giá này chỉ cần lên 5% rất khó để kìm được giá xăng dầu,. Hai năm vừa rồi đồng Việt Nam không những không mất giá mà còn lên giá nên mới ổn như vậy, năm nay có biến động tỷ giá hối đoái sẽ khó trong kìm giá xăng dầu cũng như rất nhiều mặt hàng mà chúng ta nhập khẩu nói chung.

TS Vũ Đình Ánh

Chúng ta thu thuế nhập khẩu, phụ thuộc nhiều câu chuyện cam kết, phụ thuộc FTA và lựa chọn của doanh nhân, thị trường. Khoản thứ 2 đó là tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), chúng ta đang luận giải về lý nào của các sắc thuế? Vậy xăng dầu đặc biệt không, có hạn chế tiêu dùng không? Có, vì thứ nhất, nó là năng lượng không tái tạo, không thể tái sinh, dùng là hết; thứ 2, gây ô nhiễm môi trường trực tiếp; thứ 3, bây giờ người ta rất mong muốn cái này, đó là dùng năng lượng thay thế, năng lượng tái tạo, gió, mặt trời, năng lượng sóng biển… Như vậy về mặt lý vẫn áp dụng đc thuế TTĐB với mặt hàng xăng dầu, nhưng cần đặt thuế TTĐB đó trong tổng các khoản thu ngân sách.

Tiếp theo có một sắc thuế đó là thuế giá trị gia tăng đối với hàng nhập khẩu, đây là khoản thuế lớn nhất trong ngân sách. Tiếp đến là thuế thu nhập doanh nghiệp là các khoản thu từ thuế. Như vậy, câu chuyện liên quan đến việc đổi khoản thu ngân sách về số tuyệt đối, không để tương đối, giống như khoản thu về thuế bảo vệ môi trường . Khi đó chúng ta điều chỉnh không thắc mắc có tỷ lệ phần trăm gì hết, khi muốn hỗ trợ hạn chế tăng giá, thay vì thu 10.000 đồng thì chúng ta thu 5.000 đồng, còn nếu thu tương đối như bây giờ thì khó hơn nhiều. Vì đề xuất giảm 2.000 đồng thuế BVMT mà đến bây giờ không quyết được vì còn đợi Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Nhưng tôi tính nhẩm, nếu giá xăng dầu tăng thì thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng, thuế TTĐB còn lớn hơn nhiều khoản thu 2.000 đồng, vì đây là số tương đối trên giá.

Nên ở đây, câu chuyện tư duy của chúng ta là tư duy tổng thể các khoản thu ngân sách trên xăng dầu và mỗi lít xăng dầu, có như vậy thì mới có công cụ điều hành hữu hiệu, đơn giản và ngay lập tức. Hãy xem xét, đánh giá lại xem thu bao nhiêu, thu như thế nào để sử dụng công cụ đó để can thiệp về giá xăng dầu.

MC: Tại phiên chất vấn của Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên ngày 16/3 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định không có hiện tượng găm hàng từ cấp vĩ mô. Được biết, Bộ Công Thương đang tiến hành thanh tra đồng bộ 33 doanh nghiệp có chức năng nhập khẩu xăng dầu, xin ông chia sẻ về những kết quả bước đầu?

Ông Trần Hữu Linh: Chúng ta đều biết hệ thống phân phối bán lẻ xăng dầu của đất nước chúng ta ngoài 17.000 đại lý bán lẻ còn có doanh nghiệp phân phối và doanh nghiệp đầu mối. Theo đó, Bộ cũng có chỉ đạo Tổng cục QLTT thanh tra 33 doanh nghiệp đầu mối xăng dầu để có những đề xuất, kiến nghị cần thiết để điều chỉnh.

Tuy nhiên, xin nêu vấn đề là việc thanh tra là hết sức bình thường, không phải là khi có diễn biến thị trường như hiện nay mới tiến hành thanh tra. Chỉ đạo của Bộ vào thời điểm này thực sự là tốt trong bối cảnh thị trường đang có những biến động về giá, về hệ thống phân phối thì cũng là lúc mà chúng ta cần đánh giá lại tổng thể, toàn diện hệ thống phân phối, cung ứng bán lẻ xăng dầu của cả nước để từ đó đánh giá lại toàn diện Nghị định 83, Nghị định 95 thời gian qua có hiệu lực hiệu quả như thế nào và cần có những điều chỉnh gì trong thời gian tới để có kiến nghị cần thiết cho việc điều chỉnh.

MC: Thưa TS. Lê Đăng Doanh, theo ông, đâu là giải pháp căn cơ mà Chính phủ và các cơ quan quản lý cần hướng tới nhằm bình ổn giá xăng dầu, bảo đảm đủ xăng dầu phục vụ nhu cầu sản xuất, kinh doanh và đời sống nhân dân?

TS. Lê Đăng Doanh: Theo tôi, trước mắt cần lập quỹ dự trữ xăng dầu, dự trữ chiến lược có tính chất tác chiến. Về lâu dài cần có sự chuyển dịch năng lượng, chuyển sang sử dụng ô tô điện, như TP. Hồ Chí Minh đã có xe buýt điện, sử dụng nhiều năng lượng tái tạo hơn để giảm sử dụng xăng dầu, tiến tới như một số nước châu Âu từ bỏ xăng dầu, chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo để bảo vệ môi trường.

Đặc biệt, chúng ta nên cải thiện việc sử dụng tiết kiệm các nguồn năng lượng hiện nay. Còn về lâu dài, sớm tính đến các biện pháp ngay cả châu Âu hiện nay cũng phải xem xét lại là việc xây dựng năng lượng hạt nhân. Tôi nghĩ, chúng ta cần tiến tới tự túc và tạo an toàn năng lượng quốc gia bằng những nguồn lực sẵn có. Vì vậy, Bộ Công Thương cần có những nghiên cứu, đánh giá tổng thể, tận dụng các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng sinh học và sử dụng tốt hơn các nguồn năng lượng hiện có. Tôi hy vọng trong một tương lai không xa, Việt Nam có thể đảm bảo an toàn an ninh năng lượng đất nước, tự túc năng lượng cho nền kinh tế, hướng tới vừa bảo vệ môi trường, vừa đảm bảo an toàn kinh tế.

MC: Liên quan đến vấn đề thuế, phí, theo ông, sắc thuế nào nên được chọn thì sẽ có tác động nhanh và tối ưu nhất trong thời điểm hiện nay? Ông có thể đề xuất một số giải pháp nhằm ứng phó với giá xăng dầu tăng cao để giảm thiểu tác động xấu của giá xăng dầu đến tăng trưởng và lạm phát năm 2022?

TS Vũ Đình Ánh: Quan điểm của tôi trước hết, thuế hay chúng ta gọi là khoản thu ngân sách chỉ là một trong những công cụ để can thiệp vào biến động của giá xăng dầu đến đời sống kinh tế xã hội. Chúng ta phải sử dụng đồng bộ một hệ thông các công cụ, không nên đặt vấn đề hôm nay thuế bảo vệ môi trường trừ 1 nửa không đủ, ngày mai trừ thêm một nửa không đủ lại trừ cả và nếu tiếp tục không đủ thì lại trừ tiếp thuế tiêu thụ đặc biệt… Tư duy không thể như vậy, mà đầu tiên phải tư duy nó là một trong hệ thống các công cụ chúng ta đang sử dụng, các công cụ kia là câu chuyện nhập khẩu, sản xuất xăng dầu. Đơn cử, sản xuất xăng dầu trong nước của Việt Nam hiện đang cung cấp 70-75%, chiếm ¾ thị trường nay nhưng chúng ta lại không tự chủ được về giá, giá lại biến động theo thế giới. Tự chủ nhưng lại không tự chủ về giá thì vai trò của chúng ta ở đâu?

Một hệ thống công cụ nữa cần nhấn mạnh, chúng ta nhập xăng dầu cần ngoại tệ, sản xuất xăng dầu trong nước cũng cần ngoại tệ. Vì chúng ta trở thành nước bây giờ là nhập khẩu ròng dầu thô, chúng ta bán 1 triệu tấn thì nhập 2 triệu tấn, như vậy tỷ giá hối đoái cực kỳ quan trọng.

Muốn có dự trữ chiến lược cần có kho bãi, vì xăng dầu là mặt hàng cực kỳ nguy hiểm, đến tầm quốc gia thì cần quan trọng hơn. Ngay vừa rồi yêu cầu ngân hàng phải có cung cấp đủ ngoại tệ tài chính cho doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu để bù vào sản xuất trong nước không đủ. Như vậy vấn đề tài chính, tiền tệ cũng rất quan trọng.

Tập trung vào công cụ thuế cần tầm nhìn, thứ nhất đánh giá tất cả các khoản thu hiện tại ổn chưa? Cái gì chưa ổn thì sửa lại. Để can thiệp giá thì công cụ thuế, công cụ thu ngân sách đó sẽ sử dụng như thế nào? Như vậy câu chuyện ở đây, thuế là công cụ rất hữu hiệu, quan trọng và rất đúng bản chất đó là cân đối lợi ích giữa nhà nước, doanh nghiệp và xã hội. Vậy tại sao chúng ta đặt vấn đề trước mắt mà không đặt vấn đề căn cơ đối với thuế, về thu ngân sách xăng dầu và nên sử dụng công cụ đó?

MC: Thưa TS Lê Đăng Doanh, thời gian qua, trên một số trang mạng của Việt Nam đã đăng tải một số thông tin sai sự thật về nguồn cung, giá cả cũng như công tác quản lý mặt hàng xăng dầu, ảnh hưởng tới tâm lý của người dân, doanh nghiệp và hoạt động bình ổn thị trường của Chính phủ. Bộ Công Thương đã đề nghị các cơ quan truyền thông phối hợp với Bộ để cung cấp thông tin đầy đủ, hiểu được quyết tâm của Chính phủ, trách nhiệm của Chính phủ, trách nhiệm của Bộ Công Thương, của các Bộ, ngành có liên quan trong việc điều hành mặt hàng này. Trước thực trạng trên, ông có góp ý gì đối với cơ quan quản lý ngành và báo chí?

TS Lê Đăng Doanh: Cách tốt nhất là chúng ta phải tiếp cận nhanh, can thiệp ngay, nếu phản ứng chậm những thông tin thất thiệt sẽ lan rộng ra. Theo đó, cần đưa ra các chứng cứ cụ thể và các cơ quan nhà nước cần phản ứng nhanh hơn nữa, có thể tận dụng công nghệ thông tin để đảm bảo cung cấp thông tin nhanh nhạy, kịp thời để người dân tiếp cận.

MC: Thưa ông Trần Hữu Linh, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã nhấn mạnh, không nương tay với các vi phạm về xăng dầu; tiến hành kiểm tra thường xuyên và đột xuất với tần suất 1-2 ngày/lần để kịp thời phát hiện xử lý sai phạm, theo đúng quy định. Dưới sự chỉ đạo quyết liệt từ Bộ Công Thương, thời gian tới, Tổng cục QLTT tiếp tục có những hành động cụ thể nào để góp phần bình ổn thị trường xăng dầu trong nước cũng như bảo vệ người tiêu dùng?

Ông Trần Hữu Linh: Thứ nhất, tiếp tục thực hiện nghiêm chỉ đạo từ Chính phủ, từ Bộ Công Thương, đặc biệt là những công điện khẩn liên quan đến tình hình ổn định của giá xăng dầu, chống mọi hành vi gian lận thương mại liên quan đến xăng dầu.

Thứ hai, theo dõi, giám sát, tiến hành kiểm tra đột xuất các hành vi vi phạm, đặc biệt là qua đường dây nóng của lực lượng QLTT.

Thứ ba, rà soát, đánh giá lại các cửa hàng bán lẻ xăng dầu có hoạt động tạm ngưng trong thời gian vừa rồi, có các biện pháp xác minh làm rõ các lý do. Đặc biệt là tăng cường kiểm tra đột xuất và áp dụng các hình thức xử phạt và xử phạt bổ sung mang tính răn đe cao.

Bộ Công Thương cũng đã có yêu cầu xử lý rất nghiêm đối với các cây xăng đóng cửa không có lý do; yêu cầu chính quyền địa phương rút giấy phép. Đối với lực lượng QLTT, nếu đơn vị nào của QLTT để xảy ra tình trạng vi phạm ở địa bàn quản lý của mình thì sẽ đình chỉ, điều chuyển những người đứng đầu. Chúng tôi cũng tiến hành ký cam kết với 17.000 cây xăng.

Một vấn đề rất quan trọng nữa là tuyên truyền, vận động người dân phổ biến tiết kiệm việc sử dụng xăng; phát hiện tố giác nhằm hỗ trợ lực lượng QLTT do lực lượng còn mỏng. Như vậy, chúng tôi triển khai những biện pháp tăng cường như vậy để đảm bảo không có tình trạng gian lận thương mại xăng dầu trong thời gian tới.

MC: Thưa ông Trần Duy Đông, bên cạnh việc sử dụng công cụ thuế để điều tiết thị trường, các cơ quan chức năng cần phối hợp tốt hơn trong công tác điều hành giá, quản lý thị trường, đồng thời nâng cao năng lực khai thác, lọc hóa dầu trong nước nhằm giảm đến mức thấp nhất những tác động xấu đến nền kinh tế. Ông có gợi mở gì thêm về nội dung này?

Ông Trần Duy Đông

Ông Trần Duy Đông: Về vấn đề thuế, điều hành giá, kiểm soát thị trường, tôi bổ sung thêm về khai thác lọc hóa dầu. Trước hết là Nghi Sơn, Bình Sơn đã đến lúc xem lại, tái cấu trúc lại quản trị doanh nghiệp, quản trị tài chính của hai đơn vị này để làm sao hiệu quả vận hành tốt hơn nữa. Như Bình Sơn đã có sự cải thiện về tài chính, có cam kết… Còn Nghi Sơn, đây là dịp để tái cấu trúc toàn bộ về quản trị, nhân sự, tài chính, các yếu tố dòng tiền, đầu ra, đầu vào để hai nhà máy này hoạt động hiệu quả nhất. Đồng thời, hai đơn vị cần thực hiện, cam kết, có kế hoạch nâng cấp, mở rộng, nâng kho dự trữ của mình lên; làm sao để dòng sản phẩm của mình phù hợp với thị trường. Hiện thiết kế của Nghi Sơn chỉ mức 2,3,4 và Bình Sơn vẫn thế, trong khi chúng ta phụ thuộc nhập khẩu nhiều nhiên liệu sản phẩm cho các dòng xe… Rõ ràng, các dòng sản phẩm do thiết kế là chưa đáp ứng nhu cầu thị trường hiện nay.

Bài toán khác để đảm bảo an ninh năng lượng, theo tôi, nếu chúng ta tự chủ hoàn toàn, xây dựng thêm nhà máy lọc dầu là tốt nhất, nhưng phải cân nhắc, tính toán chi phí, hiệu quả như nào? Hiện trên thế giới, chi phí cho nhà máy lọc dầu lớn nhưng vận hành lại thừa, vượt quá so với nhu cầu thế giới, nhiều nước không đầu tư nhà máy lọc dầu mà đầu tư vào kho dự trữ, mua nhập khẩu. Rút kinh nghiệm từ Bình Sơn, Nghi Sơn, chúng ta phải tính toán về thiết kế, nhập nguồn dầu thô nào, có đảm bảo thiết kế, vận hành của nhà máy hay không, có ảnh hưởng đến lợi nhuận, dòng tiền của doanh nghiệp không? Nghi Sơn là doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam cần xem lại trách nhiệm về cam kết, về sản lượng, sản phẩm cung ứng thị trường, tránh đột ngột cắt giảm không thực hiện cam kết thì ai là người chịu trách nhiệm?

Bộ trưởng Bộ Công Thương, Quốc hội cũng đã nêu việc xem xét trách nhiệm của các tập thể, cá nhân trong thực hiện cam kết đầu tư liên doanh, hợp đồng hợp tác kinh doanh. Cần có sự rõ ràng như vậy, để đảm bảo ổn định nguồn cung xăng dầu có chất lượng, đồng thời giúp giá trong nước tốt hơn.

MC: Thưa quý vị!

Qua trao đổi với các vị diễn giả chúng ta có thể nhìn nhận tổng thể, trong hoạt động điều hành liên quan đến trực tiếp đến giá xăng dầu, hay rộng hơn ổn định vĩ mô, đã được Chính phủ và các bộ, ngành, trực tiếp đóng vai trò chủ công là Bộ Công Thương và Bộ Tài chính đang nỗ lực rất cao và xử lý hài hoà vấn đề.

Tuy nhiên, diễn biến của thị trường xăng dầu trong thời gian qua một lần nữa cho thấy, việc quản lý giá xăng dầu, thị trường xăng dầu nói riêng và đảm bảo an ninh năng lượng nói chung cần một chính sách đồng bộ, dài hạn của tất cả các bộ ngành liên quan với những kịch bản cụ thể để có sự ứng phó kịp thời trước những biến động khó lường của thị trường thế giới.

Về phía Bộ Công Thương luôn khẳng định, xăng dầu là mặt hàng chiến lược có ý nghĩa không chỉ kinh tế, mà còn cả về xã hội và chính trị. Ổn định nguồn cung và giá xăng dầu là nhiệm vụ quan trọng. Phó Thủ tướng Lê Văn Thành cũng nêu rõ quan điểm quản lý giá xăng dầu theo cơ chế thị trường nhưng có sự kiểm soát, điều tiết của Nhà nước để bảo đảm ổn định vĩ mô, không để mặt hàng xăng dầu ảnh hưởng tới sản xuất, an sinh xã hội.

Dự báo giá xăng dầu tiếp tục tăng và đứng ở mức cao trong năm 2022 tiếp tục có những biến động phức tạp, khó lường, nhưng Bộ Công Thương luôn cố gắng, nỗ lực ở mức cao nhất, phối hợp với các bộ ngành, địa phương, doanh nghiệp liên quan để đảm bảo nguồn cung xăng dầu cho hoạt động sản xuất, kinh doanh hài hòa lợi ích giữa các chủ thể tham gia thị trường xăng dầu.

Một lần nữa xin cảm ơn các vị khách mời đã dành thời gian cho chương trình Chính sách và Đối thoại của Báo Công Thương!

Xin trân trọng cảm ơn sự theo dõi của quý vị!

Xin kính chào và hẹn gặp lại!